شامانیزم بیر دین اولاراق بیر اینانج سیستمی، بیر دونیا گؤروشو‌دور. شامانیزم بتلارا تاپما (اینانما، پرستش ائتمک) بت‌لاردان یاردیم گؤزلمک کیمی ایلکل مراسیملرله قاریشدیریلماما‌لی‌دیر.
شامان، دینی تؤرنلری یؤنلدن، جمعیت آدینا تانریدان یاردیم دیلهین، تانریدان خبرلر وئرن بیر دین آدامی‌دیر. شامانیزم تک تانری دینی یا دا تورکلرین ایناندیغی کیمی گؤک تانری اینانجی،گؤک تانری دینی‌دیر. شامانیزمده بیر تانری واردیر. بو دینین اینانانلاری تک تانرییا تاپارلار (پرستش ائدرلر). حالبوکی عمومی بیر نظره گؤره شامانلار اونلارجا تانرییا و بو تانریلارین بت‌لارینا تاپان (پرستش ائدن) ایلکل بیر اینانجین منسوبلاری‌دیر. شامانیزم، و یا باشقا سؤزله دئسک گؤک تانری اینانجی قوزئی و اورتا آسیا تورک توپلولوقلاریندا هله ده یاشاماقدا‌دیر. شامانیزمده بیر تک یارادیجی تانری واردیر. شامانیزم اؤلومدن سونرا اینسان‌لارین یئنیدن دیریلهجهیینه، دونیا اوزرینده ایکن تانری‌نین بَیندیگی داورانیشلاری یاپانلارین مکافات، تانری‌نین بویروقلارینا قارشی گلنلرین ایسه جزا گؤرهجکلرینه اینانیر. شامانیزمده جنّت (اوچماق) جهنّم (قیزیل تامو) اینانجی واردیر. بئلهلیکله شامانیزم یانی گؤک تانری اینانجی سیستملی قوراللاری اولان گرچک بیر دین‌دیر.
شامان کیم‌دیر؟
شامان اصیل تورکجه بیر کلمه دئییل‌دیر. شامان کلمهسی هیندوستاندا یاشایان یئرلی بیر قوروپ اولان پالیلرین دیلیندهکیسامانادان گلمه‌دیر. اصلینده شامان غرب آراشدیرماچیلارین یانلیش بیر آدلاندیرماسی‌دیر. اونلار روحلاردان الهام آلان شخص آنلامینداکی شامان کلمهسینی بوتون جمعیتلرین دینلرینین آدی یئرینه قوللانمیشلار. شامانین تورکجهدهکی قارشیلیغی قام/ Qamدیر.قام تورکلرین دینی تؤرنلرینی یؤنلدن شخص‌دیر. قام کلمه آنلامی اولاراق حرکته کئچیرن، حرکتلی دئمکدیر. قامچینین وظیفهسی کیمی شامان یعنی قام دا دینی تؤرنلر اثناسیندا حرکتلی‌دیر. طبیعتده بیر قورویوجو گوجو اولدوغونا اینانان و گوجونو طبیعتدن آلان شامان توپلومو قارشیلاشدیقلاری پروبلملره چؤزوم تاپماق یولوندا حرکته کئچیریر. شامانین آنا وظیفهسی اینسانلا طبیعتین باریشیقدالیغینی ساغلاماقدیر. اسکی تورکلرده شامان سؤزو یئرینه قام سؤزو ایشلنیلمیشدیر. تورکلرین گونوموزده "شامان" آنلامیندا قوللاندیقلاری قام سؤزجویو، آراشدیرماچیلارا گؤره ان آز 5 –نجی یوز ایلدن بو یانا یاشاماقدا‌دیر. کاینات ایله اینسانلار دونیاسی آراسیندا ایلیشکی قورماق گوجونه مالیک اولان شامانلار خستهلری ساغالتما گوجونه ده صاحیب‌دیرلر.
اویغورجادا خستهلیک‌لری ساغالدان، آغریلاری دینجلدن، چیلغینلیقلاری، یارا‌لاری یاتیران، خستهلره علاج ائدن شخصه، اوتاچی Otaçı ( بیتکیلرله تداوی ائدن حکیم) دئیرمیشلر. چین قایناقلارینا گؤره، قیرقیزلاردا شامانین آدی قان Qanدیر. آلتایلیلار شامانا قام و قاملارین یؤنلتدیکلری تؤرنلره ده قاملاما و یا قامانییه دئیرمیشلر. مغولجادا شامانین قارشیلیغی ایسه بؤگه دیر Bögə. لاکن اورخون یازیتلاریندا و اله گلن گؤک تورکجه یازیلی متنلرده نه "دین آدامی" آنلامیندا، نه ده "شامان" آنلامیندا قام سؤزجویونه راستلانمادیغی کیمی، هئچ بیر بلگهده شامانلیقلا ایلگیلی آچیقلاما‌لارا راستلانمامیشدیر.
بوتون شامانلارین درین دویغو و گئنیش خیال گوجلری واردی. شامان، اینانیشینا گؤره یئر اوزونده یاشاییب، آلت و اوست دونیایا سفر ائدر. روحلارین اؤته دونیایا گئتمهسینه یاردیم ائدر. شفاچی‌دیر و ائولری زیانلی روحلاردان قورویار. قاوالی ترانسا (روح مدیالارین روحلا ایلیشکی قوردوقلاری زامان گیردیکلری اؤزل هیپنوز حالی) گئچمهسینه ساغلایان و اؤزل بیر شیوه ایله یاپیلان ان اؤنملی واسطه‌دیر. شامانلارین یاردیمجی، قورویوجو روحلاری واردیر، اونلار اینسانا اؤته عالملره سفر ائتدیگینده یول گؤستریرلر.
قادین شامانفنومنی: هر نه قدر قادین شامانلار حاققیندا یازیلانلار آز ساییدا اولاسا دا سیبیریا شامانلارینین روایتلرینده ان گوجلو شامانین قادین اولدوغونو گؤروروک. عمومیتله تورک شامانلیق قایناقلاریندا قادین شامانلارین، هر زمینده ائرکک شامانلاردان گوجلو اولدوغو وورغولانماقدا، هم تداوی هم گؤستریلرله باغلی قادین شامانلارین اؤزل بیر یئری اولدوغو سؤیلنیر. بو کیمی گوجلو قادین شامانلارا تورکجه "آتشی قورویان" آنلامینا گلن اوتقو/ اودوقان عنوانی وئریلیر.
اوتقان، یانی اودو قورویان قادین شامان، ان اسکی چاغلارین خاطیره‌لرینی یاشاتماقدا‌دیر. قادین شامانا وئریلن چئشیت‌لی تورکجه آدلار؛ اوتوقان، اودوقان، اوباقان، اوتیقان، اوتوقون و ب. ائتیمولوژیک اولاراق اود (آتش) اوجاق کولتورویله باغلیدیر. اوت/ اود +قان آتشی، اوجاغی قورویان روح. بعضی بیلیم آدام‌لاری اوداقان سؤزونون مغولجادان گلمه بیر سؤز اولدوغونو سؤیلهمیشلر. ایلک شامانین آتشی قورویان قادین اولدوغو هابئله قادین شامانلیق قورومونون آتشین اطرافیندا یاپدیغی گؤستریلردن اورتایا چیخدیغی بو اساسدا تصدیق ائدیلمیش اولور.
شفاهی گلنکلر، آرکئولوژیک قازینتیلار و تاریخی بیلگیلر قادینلاری شفاچی، اوتاچی، کاهین، فالچی، اؤزوندن کئچن دانس‌چی، یئر و گؤی آراسیندا واسیطه اولان یولچو کیمی گؤستریر. قادینلار ان اسکی ساغالتما متد‌لارینی یاخشی بیلن و بونو باشقا‌لارینا تطبیق ائدن شخصلردیر. تورک شامان روایتلرینده ده ان گوجلو و قورخونج شامانلارین قادینلاردان اولدوقلارینی گؤرمکدهییک. بو دا تورک سوسیو-کولتورل حیاتیندا قادینین یالنیز ائوده، اؤزل محیطده دئییل، عمومی محیطده ده اؤنملی مؤوقعی ایله باغلیدیر. اسکی چاغ و اورتا چاغدا تورک قادینینی آنجاق ائو محیطینه حبس ائتمک مومکون بئله گؤرونمهییر. تاریخده ده کاغان‌لارین خانیملارینین دؤولت ادارهسینه قاتیلماسی معلوم بیر ایشدیر. بئلهلیکله اسکی چاغلاردا تورک قادینی دیگر مسلمان و آوروپا قادینینا قیاسلا سوسیال محیطده داها فعال‌دیر.
پروفسور فضولی بایات بو قونونو سیستملی، علمی اثری اولان "تورک کولتورونده قادین شامان"آدلیکتابینداالهآلمیش، آراشدیرمیشدیر. بو قونودا داها گئنیش معلومات الده ائتمک اوچون بو کتاب یاردیمچی اولا بیلر.
[1] بو مقالهنین یازیلیشیندا آشاغیداکی انترنت سایتلاریندان یارارلانمیشیق:
http://www.gnoxis.com/
http://www.turkcebilgi.com
http://turaybolukbasi.com |