عمران صالحي 40 جي ايللرده آذربايجان يازيچيلاري آراسيندان باش قووزايان و طنز يازيلاريلا شؤهرت قازانان شاعير و ساتيريك يازاردير. او يوردوموزون آجيناجاقلي قارما- قاريشيق بير دؤورونده ياشاييب ياراتدي و خالق ياشامينا يئني تصويرلرله صنعتده جان باغيشلادي.
عمران 1325 ايلينده تهراندا دونيايا گلدي. آنجاق آتاسي اردبيللي ایدی. عمران بيليم يوردوندا انگيلیسجه ني اوخويوب، راديو- تلويزيوندا ايشه مشغول اولدو. عمران اوجا بويلو، درين باخيشلي، درين دوشونجهلي، عيني حالدا اوتان قاچ ايدي. او، اوشاقليقدان يازيب- ياراتماغا جان آتیر. شاعيرين عؤمورشوسهسي 1385 جي ايلين مهر آييندا (11 ده) دولدو، آنجاق ياشي 60 ي دولدورماميشدي[1] (دوغموم گونو 10 اسفند 1325).
1345 جي ايلده، توفيق درگيسيله ايش بير ليك ائديب، فارسجا و توركجه يازيلاريني چاپ ائتديرير و چوخلو يازارلار و شاعيرلر له تانيش اولور. طنز يولو ايله خالق ياشاميندا چيراغ يانديريب، يوللاريني ايشيقلانديرير. شئعرلر قوشور، اؤزونه تاي اؤز ايچيني سؤزجوكلرده قوشور. بير ايگيد اولور اينجه روحلو و چوخ جانا سينن. اونون پاك و دورو اورهيي گؤزلري نين پاريلتي سيندن بللي ايدي. ايچ تميزليگيني گؤزلريندن اوخوماق اولوردو، صفالي گولوش لريله دينله ييجيسينه صميميت ارمغان ائديردي. اورهك صفاسيني گؤي قورشاغي نين آلوانليقي ايله آدامين اوستونه چكيب، بير آنليق دا اولورسا زمانه غميني اونودورسان. آنجاق بو نجيب گولوش لرده سانكي بؤيوك بير درد ياتيب، خالقين دردي. عمران عؤمرونون سون گونونه قده ر بير آذربايجانلي ياشادي و اینسان ماهني سيني ديله گتيردي. بو ماهني لاردا آنا ديلينه اولان مارغيني گؤرمك اولور و بير اينسانين اوره ك دؤيونتولريني:
سازين سيمي دالغالانير
دالغالار داشا دهيير
جالانير.
ايندي منيم اورهييم
يئلكن سيز بير گمي كيمي
دالغالارين ايچينده.
بو شئعرلر، اونون روح ساغلامليغيني، دورولوغونو و گؤزهللييني گؤستهرير.
عمران صلاحی نین شعر دونیاسی :
عمران بير دانيشيقدا دئيير: من طنزلري خالقيميزا گؤره يازيرام، آمما شئعرلري اوره ييمه خاطير.[2] او، بو سورغو - "سيز نييه توركجه شئعر يازيرسينيز؟" - ين جاوابيندا دئيير: منيم آنا ديليم توركودور و ائوده هميشه توركو دانيشاريق. بير سيرا دويغولار وارديركي آذربايجان هاواسيندا اولموش و من ایراده ائتمزدن توركوجه شئعر دئميشم و بو دويغولاري شئعريمده گتيرميشم.
بير باشقا يئرده ايكي ديللي شئعرلريندن سؤز گلن ده يازير: «دوستلار دان بيري دئييردي: عمران! سن توركجه شئعر دئه، سونرا فارسيجايا چئوير!» شاعيريميز بوايكي ديلين شئعری حاققيندا بئله ديله گلير: تورك شئعري عروضدا دئييل. اونون وزني هيجالي دير و بو هيجا وزني، دهشتلي بير ظرفيته ماليك دير. بو وزن ايله هر زادي سؤيلهمك مومكوندور. يئرسيز دئييلديركي بير يازار ناظیم حیكمت حاققيندا دئميشدير: «او شئعر ماكيناسيدير». بو، تورك ديلينين اؤزهلليگيدير، بواديل اصالتاً موسيقاييدير. عمران صلاحينين شئعرلري انگیليسجه، فرانسيزجا، اسپانيولجا، ايتاليانجا و باشقا ديللره ترجمه اولموش، بير سيرا شئعرلرينه موسيقي بستهلنميش و خالق ايچينده ياييلميشدير. اونون اوچ توركجه شئعر مجموعهسي چاپ اولموشدور:
1- مجموعه، 1357 بو اثر صلاحي ايله بير ليكده حبيب ساهير، م.قافلانتي، ح.دوزگون و ب.چاي اوغلونون شئعرلري ده گلميشدير.
2- پنجره دن داش گلير اثري 1361 چاپ اولاراق تكجه ايراندا يوخ، بلكه سرحدلري آشيب كئچيب و باشقا اؤلكه لرده ده آلقيشلانيبدير.
3- آينا كيمي اثري 1380 دا چاپ اولاراق، شاعير اؤزو طرفيندن فارسي ترجمهسي ده وئريلييبدير. بو دفترين بيرينجي شئعري بودور:
پارچالانديق، سينماديق!
داش آتانلار بيلمهديلر، پارچالانميش آينادا
يير آجادان مين آي چيخار
بير گونشدن مين گونش
بير اولدوزدان مين اولدوز.
***
پارچالانديق آينا كيمي
چوخالاريق
چوخالداريق ايشيغي.[3]
بو بالاجا شئعرده، شاعيرين دونيا گؤروشو، قلبينين تميزلييي و شن روحو اؤزونو گؤستهرير. شاعيرين اينجه دويغولاري ساده سؤزجوكلرده قانادلانيب گؤيلره قالخير. عمرانين شئعرلريندن اورهيه ياتان نهدنلردن باشليجا ديلينين سادهليگيني سايماق گرهک، او عميسينين اؤلوم نيسگيليني گؤر نه ساده ديل و گؤزهل تصويرلرله سؤيلهيير:
آغلا، آغلا ساوالان
لالهلر اورهييني اودوور، داغلا ساوالان!
سينهده كي يارالاري دومانلارلا ياخشي باغلا
ساوالان!
هامي بير- بيريندن آيري دوشوبلر
قارداش – قارداشدان
داغ – دره، داشدان
فيكيرلر باشدان.
***
مهشه سهراب اؤلنده
(شام اسبي) ده آغاجلارين بئلي بيردن بوكولدو
يئللر پنجه سالديلار
بولودلارين كؤينكلري سؤكولدو
دنه- دنه- دوگمه كيمي، يئره اولدوز تؤكولدو
مهشه سهراب كيمايدي؟
قهرمانليق چيراغيني يانديران
قارانليقدان چيراغي دولانديران
آخير دفعه، من عميمي گؤرهنده
قيش ايدي
(سرعين)ين سولاري كيمي قايناشيب
شاماسبيدن تهرانا گلميش ايدي.
دولو بولودلار كيمي
قوجاقلاشديق، آغلاشديق
بير چترين آلتيندا
كوچهلري دولانديق
يئل اًسنده، گوجو بيزه چاتميردي
سويوق – شاختا، ديشي بيزه باتميردي.
***
مشهسهراب كوچهلرده منيم آتام مي بوللاني
يادا ساليب آغلادي
باشيميزين اوستونده چتير، آمما
چتيرين آلتيندا ياغيش ياغيردي!
***
ساوالانيم ايندي حسرت چؤلونده
گؤزلريمده ياغيشدان پاي
ديليمين اوستونده ايواي
اتهگيمده آجي چاي.[4]
عمران صلاحي كئچميشي ياددان چيخاردان دئييل، اونون كؤوره ك اوره يي هيجران، آيريليق، اؤلوم – ايتيم آجي سيني اونوتمايير، هابئله شيرين ليك لري ده ياددان چيخاردان دئييل. دبلري ده اونوتمايير:
قهوه خانادا اوتوردوق
قليانلاشديق، چايلاشديق
محبتي قويدوق ميزين اورتاسينا، پايلاشديق!
***
باياتي لار
آيران كيمي داماغيمدا داد وئردي.
***
چاي اوغلويا دئييرهم
بولبوللرين سهسي خوش
بوردا هر شئي وار، آمما
آشيقلارين يئري بوش![5]
عمرانين شئعرلرينده گوللرين قوخوسو، چيچيكلرين ايييسي و آلما – هئيوا، قوشلارين دا قوخوسو گلير. آنجاق بونلار هر زمان خوش دئييل، گاهدان نيسگيل قوخوسو وئرير، گاه بو عطير كيمي قوخويان قوشلار دووار داليندا گؤزدن ايتيرلر، هاوا توتغوندور، اوچماغا هوس يوخ!:
غنچه، معطل قاليبدير
باهار يئلي اونا دئيير:
گنج اولار، بير آز تلهس!
***
هاوا ائله آغير ديركي
قوشلار اوچماق ايستهمير
آچيق قالسادا قفس!
شاعيرين بوساده ديلينده، درين معنالي رومانلار اوخوماق اولور. اوزون داستانلاري فقط سطيرلر آراسيندا بؤلونن تك تك سؤزجوكلرده:
پنجرهلر آچيق
قاپيلار آچيق
سفرهلر آچيق.
***
محبت
آشيقلارين سازيندا
چالينيردي.
***
قوناقلار
بير به بير
گلديلر
قالديلار.
***
بيزلري، او آچيق قاپيدان
ائشيگه سالديلار
ائويميزي اليميزدن آلديلار![6]
گؤردويوموز كيمي، عيمران شئعرلرينده داستان دا سؤيلور، بونلاردا تاريخيميزي آچيقلايير، باشيميزا گلن لري آراشديرير. عمران تصويرلر يارادير، هر سؤزجوكدن بير تصوير، هر بير تصوير ده بير داستان و هر شئعرينده اوزون بير تاريخ. آنجاق بو سؤزجوكلر، تصويرلر،شئعرلر و تاريخلر دويغودان دالغالانير، جالانير.
شاعيرين شئعرلري قيسسا و بالاجا اولورسادا، بالاجا حجمده دولقون معنا واردير:
چيراق يانير اوزاقلاردا
اولدوز يانير چيراقلاردا
هر اولدوز دا بير سئوگي وار
هر سئوگي ده بير دسته گول
هر عطيرده بير كپه نك
هر كپه نك ده بير شاعير!
عمران صلاحي خالق شیفاهي ادبياتيندان باجارديغي قدهر فايدالانير. بير طرفدن خالق ديليني قوللانير و همان ساده ليك، آخيجيليق و تكلف سوزلوق شئعرلرينده لپه له نير، او بيري طرفدن خالق ديلينده اولان دئييم لر، ماهنيلار، باياتيلار اونون مختلف شئعرلرينده يئر ساليب قالارقي اولار[7]. خالق باياتيسي اولان:
بوردان بير آتدي گئشدي
آتين اويناتدي گئشدي
گون كيمي شفق سالدي
آي كيمي باتدي گئشدي
دؤرد مصرعه بؤلوب و بير دؤرد بندليك شئعرده بئله گتيرميشدير:
بير جيبينده فشنگ
بير جيبينده نوغول
بير گؤزونده زههر، بير گؤزونده بال
«بوردان بير آتدي گئشدي».
***
مئيدان چيخيبدير آيا
آي انيبدير مئيدانا
توزلو آيين ايشيغيندا
«آتين اويناتدي گئشدي».
***
گولله سسي خوروزلاري اوياتدي
بير اوجا باغيرتي گؤيده داغيلدي
قان داياندي ائيواندا
«گون كيمي شفق سالدي»
***
كؤهنه صانديقلار دا، كؤهنه كيتابلاردا
كؤهنه كيتابلاردا، كؤهنه ناغيل لار
كؤهنه ناغيللاردا، قديمكي اوره ك
«آي كيمي باتدي گئشدي».
گؤردويوموزكيمي، بورادا شاعير، بير قديمكي باياتيني پارچالاييب، نئچه بند شئعره قاتماقلا مودئرن شئعر ياراديب و اوندا درين معنا ايشه آپاريب. بو صنعت تكجه بورادا يوخ، بلكه باشقا شئعرلرينده ده گؤرمك اولور. «سن گلنده» شئعرينه بيرگه باخاليم:
سن گلنده، پنجره لر آچيلير
يئل اوينايير پرده لرين تئلينده
«پنجره نين ميل لري»
آچير قيزيل گوللري».
***
سن گلنده، هاوا بيردن تازالانير
آينالار تميزله نير
ريحانين عطري اوينايير
سو اوخويور.
***
سن گلنده، دن تؤكولور ائيوانا
گؤيرچينلر گؤيه ريرلر.
***
سن گلنده، ياغيشلاري چاغيريرسان
دالغالاري چاغيريرسان
يئلكن لري آچيرسان
سن گلنده...
بوردا «آي بري باخ» آدلي خالق ماهنيسينا ایشاره اولونور و اوندان يارارلانير.
او بيري كيتابينين آدي «پنجره دن داش گلير»[8]، ائله همين ماهنيدان آلينميشدير و اورادا دا فولكولوردان يارارلانميشدير.
[1])آذري فصلنامه، سايي 13، 1385.
[2])آذر تورك مجلهسي، نمره 2، مارس 2007، ص 166-156.
[3])عمران صلاحي، آينا كيمي، تهران، نشر نگاه امروز، 1380، ص 9.
[4])عمران صلاحي، آينا كيمي، تهران، 1380، ص 15.
[6])آينا كيمي، همان، ص 97.
[7])م. كريمي، عمران صلاحي ياراديجيغينا بير باخيش، بهار زنجان هفتهليگي، 1382.
[8])عمران صلاحي، پنجرهده داش گلير، تهران، آذربايجان، مدنيت جمعيتي، نمره 11، 1361.
|